De genomineerden voor de Erfgoed Challenge 2024 zijn bekend. Voor de gelegenheid stelde het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) de restauratiewerken van de Rubenskapel open voor een dag. “Je kan niet zonder lokale verankering“, zegt Robrecht Janssen, hoofd Communicatie en Development.
In het testament van kunstschilder Pieter Paul Rubens (1577-1640) stond precies beschreven waar hij begraven wilde worden en hoe zijn gedenkteken er moest uitzien. Het was de Antwerpse Sint-Jacobskerk, zijn parochie, die zijn voorkeur had. Als decoratie koos hij uit zijn collectie zijn schilderij ‘Madonna omringd door heiligen’ en een marmeren ‘Mater Dolorosa‘, vanwaar de auteur niet zeker is. Enkele eeuwen later liggen de stoffelijke resten van Rubens nog steeds onder de kapel, omringd door een 40-tal familieleden.
Hoewel het altaar de tand des tijds goed doorstond, kon het tegen 2021 best een opknapbeurt gebruiken. Het interieur van de kapel deed toen mee met de jaarlijkse Erfgoed Challenge van het KIK en won ruimschoots het meeste aantal stemmen. “Het feit dat een project de stemcampagne wint, betekent al dat het stukje erfgoed een groot lokaal draagvlak heeft”, deelt Robrecht Janssen mee. “Je kan niet zonder die lokale verankering, want het is met die mensen dat je aan de slag zal gaan en acties op poten zet. Het is keer op keer een prettige samenwerking met de lokale partner, in dit geval de kerkfabriek van Sint-Jacobs.”
Na een aantal grondige vooronderzoeken konden de restauratiewerken in de kapel vorig jaar van start gaan. Het altaar is voornamelijk opgemaakt uit marmer, meer bepaald zwart en rood marmer uit België en wit Carrera-marmer. De sokkels zijn gemaakt uit albast.
“De reiniging is het grootste deel van het werk”, vertelt restaurator Sam Huysmans. “De zwarte marmer bijvoorbeeld, was bedekt met lagen vernis, zwarte was en retouches met zwarte verf in de voegen. Dat was een storend zicht, want het was oneffen en de glans van de steen was ook volledig verdwenen. Dus we hebben met oplosmiddelen die lagen er af gehaald, uiteraard zonder het originele materiaal te beschadigen.”
‘Madonna omringd door heiligen’ wordt momenteel gerestaureerd in Brussel. Het grote gat dat het schilderij in het altaar achterliet, onthult dat achter de gepolijste marmer, vooral ruwe en onafgewerkte materialen schuilen. “Dat zie je wel vaker”, vertelt Huysmans. “Een altaar dient grotendeels als decor, dat wat niet zichtbaar is, doet er minder toe. Bovenaan hebben ze ook kalksteen gebruikt en die geverfd om het marmer en het albast van onderaan te imiteren.”
Crowdfunding
Het prijskaartje van het gehele project is zo’n € 600.000, waarvan de helft dient voor de restauratie van het schilderij. Een deel wordt betaald door het KIK zelf en grote donoren als Fonds Vergnes, beheerd door de Koning Bouwdewijnstichting, en Brouwerij Duvel. De rest komt van inzamelacties. Zo was er een veelbesproken sterrencrowdfunding, werden er yogasessies gehouden en in december zal nog het mogelijk zijn om in de kerk een tafel te huren voor een exclusief diner.
“Het gaat vaak over bedragen, maar die euro’s zijn slechts een middel. Het doel is om erfgoed te behouden voor ons allemaal en voor onze nabestaanden”, besluit Janssen. “Met de campagnes en fondsenwervingen breng je bovendien een gemeenschap samen rond het erfgoed. Sinds 2021 zijn er meer bezoeken, door zowel toeristen als lokale bewoners. Deze plek is een parel van Antwerpen en moet dat zo blijven.”
De deadline voor de werken in de Sint-Jacobskerk is het bouwverlof van 2025.