Een blik in de toekomst: de mediterrane Triangelbuurt

Door de opwarming van de aarde verschuiven alle klimaatzones stilaan naar de noord- en zuidpool. Zoals al eerder te lezen was in Den Triangel, betekent dit voor ons dat we tegen 2070 in een mediterraan klimaat zullen leven. Maar die temperatuurstijging kan gevaarlijk zijn voor onze planten- en diersoorten. Als de huidige koers niet gewijzigd wordt, zullen we tegen 2070 heel wat soorten moeten missen, en een paar nieuwe verwelkomen.

De klimaatverandering zorgt ervoor dat het in ons land elk jaar langzaam maar zeker iets warmer en droger wordt. Over 50 jaar zullen we afscheid genomen hebben van ons gematigd maritiem klimaat. In de plaats daarvan zal ons klimaat geëvolueerd zijn naar een gematigde klimaatzone met hete zomers. Eentje die veel gelijkenissen zal vertonen met het huidige mediterraan klimaat van Italië. 

Dat klinkt op zich zo slecht nog niet. Genoeg mensen in ons land die wel eens verlangen naar enkele graadjes warmer en wat minder regen. Nochtans staan niet alle levende wezens uit de Triangelbuurt ervoor te springen. Sommige planten en dieren zullen in de toekomst hun optimale klimaatcondities niet langer bij ons vinden, en gaan die opzoeken in meer noordelijke gebieden.

Plant zkt Grond

Stef Haesen, onderzoeker aan de KU Leuven, deed eerder dit jaar al onderzoek naar hoe de klimaatopwarming bepaalde plantensoorten bedreigt. Haesen bestudeerde 881 plantensoorten die in Vlaanderen voorkomen. Uit zijn onderzoek bleek dat het leefgebied van ongeveer 216 soorten drastisch zal verkleinen, en dat voor zo’n 30 soorten het niet langer mogelijk zal zijn om hier te overleven. Hun enige optie: migreren naar het noorden.

De zuiderse oleander / Foto door Anna Hliamshyna op Unsplash

De opwarming van de aarde is natuurlijk niet alleen het probleem van de Triangelbuurt. Planten in zuiderse landen zullen hetzelfde probleem ervaren, en hun zinnen zetten op de mooie plekjes die onze inheemse planten achtergelaten hebben. Sommige natuurlijke vijanden van die zuiderse indringers zullen meetrekken, zoals rupsen en kevers. Rondwormen en schimmels daarentegen, hun ondergrondse kwaaddoeners, zullen niet mee migreren. 

Daardoor hebben de planten uit het zuiden aan het begin van hun leven in Vlaanderen veel minder natuurlijke vijanden, en kunnen ze heel sterk gaan woekeren. Voor onze Belgische planten kan zo’n invasie van exotische planten een grote bedreiging vormen. Een invasie van buitenaf en een alsmaar stijgende temperatuur, wie zou als plant niet nadenken over een verhuis?

Hé, groentje!

Gelukkig is elk eind ook een begin. Enkele plantensoorten zullen we tegen 2070 moeten missen, maar we kunnen ons alvast verheugen op de kennismaking met enkele nieuwkomers. De plantensoorten eigen aan het mediterraan klimaat zijn gewapend tegen lange, hete zomerperiodes van droogte, en natte periodes in de winter. Ze hebben vaak taaie bladeren die weinig water lossen, en die voorzien zijn van een extra waslaag die beschermt tegen uitdroging. 

Exacte voorbeelden nodig? Denk aan olijfbomen, kurkeiken, palmbomen en vijgenbomen. Maar ook kleurrijke bloemen zoals de oleander of de bougainville zullen hier binnen een halve eeuw verschijnen. Hoe het straatbeeld er dan eventueel uit zou kunnen zien, daar hebben we het later nog over. Eerst is er nog een andere groep organismen die onze aandacht verdient.

Kurkeik © Hannes Grobe / Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

Dieren in nesten

De stijgende temperatuur op onze planeet maakt veel diersoorten kwetsbaar. Om te voorspellen welke dieren de warmte niet goed aankunnen, kijken wetenschappers per soort naar de ‘kritieke thermische limiet’ (CLT). Die geeft aan wanneer het voor een dier te warm is om normaal te functioneren. De laatste jaren toonde onderzoek aan dat het belangrijker is te focussen op de ‘thermische vruchtbaarheidslimiet’ (TFL), die de hittegrens aangeeft waarbij een dier niet langer vruchtbaar is. En een diersoort die wil leven, moet voortplanten.

Koudbloedige dieren zullen het kwetsbaarst zijn, omdat ze hun temperatuur minder goed kunnen controleren dan hun warmbloedige tegenhangers. Een enkele hittegolf betekent het einde voor die beestjes. Ook vissoorten die in ondiep water leven, zullen het al snel te warm onder hun vinnen krijgen. Maar er is nog een mogelijke risicogroep, eentje die je niet meteen zou verwachten: monogame dieren. Dieren die trouw blijven aan hun ene partner hebben vaker sperma van slechte kwaliteit. Dergelijk kwetsbaar sperma heeft maar een paar graadjes extra nodig om onvruchtbaar te zijn. Voor de mens lijkt dat nog geen bedreiging. Den Triangel raadt zijn lezers aan om hun partner trouw te blijven, tenminste tot 2070.

Onopgemerkte indringers

Een hoop diersoorten zullen tegen 2070 moeten migreren om te kunnen overleven. Net zoals de eerder besproken zuiderse plant-indringers zullen we hier bij ons nieuwe diersoorten verwelkomen. Welke soorten dat allemaal zullen zijn, lijkt nog heel moeilijk te voorspellen. Het zal nochtans niet de eerste keer zijn dat we zoiets meemaken. Talrijke dieren hebben al een grote reis achter de rug, en zijn nu bij ons te zien. 

De verschijning van de wolven haalde vlotjes het nieuws. De terugkeer van de wilde kat kon ook rekenen op media-aandacht. Maar de afgelopen jaren zijn er nog veel meer dieren onopgemerkt ons land binnengedrongen. Dieren zoals de vuurlibel, de wespspin, de Europese bijeneter (een soort vogel) en tropische muggen. Sinds enkele jaren hebben we aan onze Belgische kust ook de Kleine Pieterman, een van de giftigste vissen van Europa. Stuk voor stuk dieren uit het zuiden die instinctief naar het noorden wisten te trekken, en er zullen de komende halve eeuw nog veel meer komen.

Een nieuwe Triangelbuurt

Het België en de Triangelbuurt van de 22e eeuw zullen er heel anders uitzien, maar behalve het feit dat de temperatuur zal stijgen, zijn er weinig zekerheden. Misschien valt het allemaal wel mee voor onze inheemse planten, en kunnen ze een manier vinden om samen te leven met hun nieuwe zuiderse broeders en zusters. Dat nieuwe diersoorten in de toekomst zullen kiezen om hier bij ons te komen wonen, staat vast. Maar dat wil niet zeggen dat we binnen een halve eeuw niet meer op straat durven komen wegens gevaar voor adelaars, bruine beren en wilde Iberische lynxen.

Voor zij die ter voorbereiding van het mediterrane leven toch al durven dromen van een wandeling tussen al dat nieuw leven, niet getreurd. Den Triangel zette zijn scherpste computerspecialisten aan het werk om een hoogst wetenschappelijke fotorealistische weergave te creëren van het toekomstige mediterrane leven in de Triangelbuurt. Wilde beren in het stadspark incluis, al twijfelen we of daar wel iemand vrolijk van wordt.